Araştırmacı Yazar ve Salihli Turizm Derneği SATURDER Başkanı Mustafa Uçar açıklıyor: DÜNYANIN EN ESKİ TİYATROLARINDAN BİRİSİ SARDES'DE
Birçok araştırmacı, tiyatronun doğuşu hakkında
şunları söyler; “Tiyatro ilk kez İÖ 6. yüzyılda Yunan toplumunda dinsel törenden
özerkleşerek bir sanat türü haline geldi; dinsel ya da pratik ölçütlerle değil,
estetik ölçütlerle değerlendirilen bir "oyun" a dönüştü. Yunan
toplumunda tiyatronun öncülü, şarap, bereket ve bitkiler tanrısı Dionysos'u
kutsamak için yapılan Bacchanolia
şenliklerinde bir koronun söylediği dithyramboy şarkılarıydı. Koro, bu
şarkılarda, farkı kişilerin konuşmasını canlandırmak için söz ve tavır
değişikliğinden yararlanıyordu. Daha sonra, oyuncu ve oyun yazarı Thespis,
koronun karşısına, farklı kişilikleri farklı maskelerle temsil eden bir oyuncu
koydu. Böylece daha karmaşık konular ele alınabiliyor, farklı anlatım biçimleri
denenebiliyordu. İÖ 534'te Atina'daki ilk tiyatro şenliğinde, Thespis'in bir
tragedyası ödül kazandı. Bu tarihten sonrada tragedyalar Dionysos şenliklerinin
bir parçası olarak gelenekselleşti.”
Doğruluğu
tartışılır. Günümüzde yapılan birçok kazı, bize ezberletilen “Eski Yunan
Kültürü bilgilerini” yeni Anadolu bilgilerle değiştirmemizi sağlıyor. Yukarıda
tiyatronun başlangıcı bile Eski Yunan’a atfediliyor. Oysa şarap, bereket,
bitkiler Tanrısı diye belirtilen mitolojik Tanrı Anadolu, Çal/Denizli doğumlu “Baccha”dır ve Lidya’da yaşamıştır.
Yukarıdaki anlatımda Yunan toplumunun Dionysos’u kutsama amacı ile yaptıkları
şenliklerin adı dikkatinize sunuyorum: Bacchanolia
sözcüğü Baccha’nın, Baccha’ya ait
olan anlamındadır.
Tarih
ve arkeoloji meraklıları bilirler, Eski Yunanın Dionysos dediği Tanrı aslında
Lidya Tanrısı Baccha’dır. Yani Lidyalılar şarap, bereket ve tiyatro Tanrısına
kendi dilleri olan Lidçede Baccha
derlerdi. Antik çağda, Lidya’dan ayrılarak günümüz İtalya’sında, Etrüsk
devletini kuran halk da aynı Tanrıya Bacchus
demiştir. Kısacası Dionysos Anadoluludur ve Lidyalı olduğu tartışılamaz.
Durum
böyle olunca ilk tiyatronunda Sardes’de kurulmuş olması düşünülmelidir.
Gerçekten de Sardes’de, toprağın altından gün yüzüne çıkmayı bekleyen bir
tiyatro var. Nedeni bilinmez ama geçen yıllarda kazısına başlanan Sardes
Tiyatrosunun kazılan bölümünün üzeri kapatılarak kazı yarım bırakılmıştır.
Sardes tiyatrosunun İÖ 215 yılında var
olduğunu Bergama kralı III. Antiokhos’un askerlerinin tiyatro sur duvarlarına
tırmanarak şehre saldırdığını, Polybios’un yazdığı tarih kitabından öğreniyoruz.
Yaklaşık 20 bin kişi alabilecek büyüklükteki tiyatro, 136m. X 70m. lik bir
alanı kaplıyor. İS 17 de yaşanan büyük depremden sonra yıkılan tiyatro
Romalılar tarafından onarılmıştır.
Günümüzde
gördüğümüz daire şeklindeki Seyirci salonunun iki yanını destekleyen sarı
renkli büyük taştan örülme duvarlar, Roma dönemine aittir. Sardes tiyatrosunun
önemli bir bölümü arkasında bulunan yamaçtan kayan toprağın altındadır.
Tiyatroda seyirci oturma yerleri bile henüz kazılmamıştır. Tiyatronun hemen
önünde, doğu-batı yönüne uzanan tonozların varlığından Roma dönemine ait bir
Stadyumun olduğunu anlıyoruz.
Sayfamızda
yer alan, Tiyatroya ait ilk görseli de 1750 yılında, Sardes’i gezen Giovanni
Battista Tiepolo, bilinen diğer adlarıyla Gianbattista veya Giambattista
Tiepolo (5 Mart 1696 - 27 Mart 1770), Venedikli ressam ve baskı sanatçısı,
suluboya ile yapmıştır.
Aşağıdaki fotoğraf ise 2014 yılında hemen hemen aynı noktadan çekilmiştir. 1750 yılından günümüze ne kadar yol kattettiğimizin belgesi olarak yayınlıyoruz.
Dünyaca
ünlü olması gereken Sardes Tiyatrosunun da farkında olmadığımız için yeterli
tanıtımını maalesef yapamıyoruz.
Salihli
dinamiklerinin bir araya gelerek, tarihi, kültürel, doğal değerlerimize sahip
çıkacağımız günlerde buluşmak dileği ile…
