SALİHLİ TARİHİNE DAMGASINI VURAN YER: TREN İSTASYONU

Salihli Kent Müzesinde yer alan bir panoda “ 1920’li yıllarda tren yolunun açılması ile gelişmeye başlayan Salihli…” şeklinde başlayan bir cümle vardır. Evet, Salihli tren yolunun açılması ile gelişmeye başlamıştır ama belirtilen tarihten 45 yıl önce demiryolu açılmış ve kent 1875 yılından itibaren gelişmeye başlamıştır.

Bize tren garını, Mithat Paşanın açtığı da öğretilmiştir ama Mithat Paşa sadece istasyon ile Hamidiye Cami arasındaki bugün adı “Sevgi Yolu”na çevrilmiş, Mithatpaşa caddesini açmıştır. Kentimizin tarihinde önemli rolü olan İstasyonumuzun doğrularını belgelerden aktaralım:

“İzmir-Kasaba (Turgutlu) ve devamı demiryolu hattının yapım yetkisi 4 Temmuz 1863’te Edward Price adında bir İngiliz vatandaşına verilmiş,   bu yetki bir yıl sonra kısa adı SCR olan İzmir-Kasaba Demiryolu Şirketi’ne (Smyrna-Cassaba Railway Company) devredilmiş ve hat bu İngiliz şirket tarafından inşa edilmiştir. Salihli İstasyonu diğer birçok istasyonlar gibi “baraka tipi” ahşaptan inşaa edilmiş ve 2. sınıf istasyon olarak kayıtlara girmiştir.

Salihli 2. sınıf Tren İstasyonu 1875

Demiryolu hattı Osmanlı hükûmeti tarafından 17 Şubat 1893'te Uluslararası Yataklı Vagon Şirketi'nin sahibi olan Georges Nagelmackers'a satılmıştır. 16 Temmuz 1893 tarihinde ise mevcut demiryolu hattını işletmek ve yeni demiryolu hatları inşa etmek için Fransız "Société Ottomane du Chemin de fer de Smyrne-Cassaba et Prolongements (SCP)" Şirketi' kurulmuştur. Bu Fransız şirket 1895 yılında bugünkü Gar binasını betonarme olarak yenilemiştir.

SCP Şirketi'ne, mevcut demiryolu hattını doğuda Alaşehir'den Afyonkarahisar'a uzatmak için yeni bir imtiyaz verilmiştir. Ancak Afyonkarahisar bölgesindeki demiryolları ve Afyonkarahisar Garı'nı inşa etme ve işletme hakkı Anadolu Demiryolları (CFOA) Şirketi'ne ait olduğu için, CFOA Şirketi ile SCP Şirketi arasında bir anlaşma imzalanmış ve Alaşehir-Afyonkarahisar hattı 1899 yılında hizmete girmiştir.

Nafıa Vekili İbrahim Edhem Paşa

Osmanlı Bayındırlık Bakanlığı (Nafia Nezareti), ikinci bir anlaşma ile aynı şirkete demiryolu hattının Alaşehir’e kadar uzatma iznini vermesinden sonra başlayan inşa çalışmaları sonucunda, demiryolu hattı, 1 Mart 1875’te Salihli’ye ulaşmıştır. Salihli İstasyonu’nun resmi açılışı Zamanın Nafia Nezareti Nazırı (Bakanı) İbrahim Edhem Paşa tarafından 13 Mart 1875, Cumartesi günü, saat 11.30’da yapılmıştır.”

       Aydın Valiliği’ne atanan ve kısa bir süre (1880-1883) İzmir Valiliği yapan Mithat Paşa, Salihli’yi ziyarete geldiğinde İstasyon ve Kocaçeşme arasında yer alan ve kendi adını (Bugün Sevgi Yolu) taşıyan caddeyi açtırmış; etrafına çınar ağaşları diktirmiş, eski Karaman Otelinin (Bugün Karaman İşhanı) bulunduğu yere Hükümet binası yaptırmıştır.

Mithatpaşa caddesi üzerindeki dikilen ağaçlar, 1956 yılında kesilerek yerine bugünkü çam ağaçları dikilmiştir. 1875 yılında, İstasyona dikilen çınar ağaçları Salihli tarihinin sessiz tanıkları olarak günümüze kadar ulaşmışlardır. Keli köyünden (Bugün aynı adı taşıyan bir mahalle) itibaren demiryolu hattının her iki tarafı da ağaçlandırılmıştır.

Salihli Gar,Hangar ve Atölyeler 1875

13 Mart 1875 tarihinde hizmete giren demiryolu bağlantısı Salihli’nin Manisa’ya, İzmir’e ve hatta Manisa makasıyla, Bandırma üzerinden vapurla İstanbul’a, yani Payitahta (Başşehir) bir kapı açmıştır.  Bu kapı Salihli’nin başta ekonomisi olmak üzere her yönden gelişmesine neden olmuştur.

              Tarihi boyunca, başta Mustafa Kemal Atatürk olmak üzere, İsmet İnönü, Fevzi Çakmak, Fahrettin Altay, Celal Bayar, Çerkes Ethem, Mithat Paşa, Hacim Muhittin Çarıklı, Şükrü Saraçoğlu, Adnan Menderes, Yunan Kralı Kostantin, İran Şahı Muhammed Pehlevi gibi tarihi kişileri, yolculukları sırasında misafir etmiştir.

Günümzde Salihli Gar

Fransızlar tarafından yapılan ve işletilen istasyon binası bir Fransız sömürgesi olan Senagal’li zenci Müslüman askerlerce Kurtuluş Savaşı süresince korunmaya alınmasına rağmen Yunan askerlerinin 5 Eylül 1922 günü, kenti terk ederlerken yakmalarına engel olunamamıştır. Bizim tarihimizde yer almamasına karşın Yunan tarihçiler 5 Eylül Salihli İstasyon çarpışmalarını, fazla kayıp vermeden çekildikleri için “Anadolu’da kazanılan son zafer” olarak kaydetmişlerdir.

 İstasyon binası 1924 yılında Müteahhit Mühendis Fesçizade Mehmet Galip Bey tarafından aslına uygun olarak onarılmıştır.  Gar binası son olarak 2008 yılında onarılmıştır.             

             İşletmeye açıldığı tarihten 1980 yılı ortalarına kadar sosyo-kültürel bir buluşma noktası olarak algılanan İstasyon ve civarı günümüzde şehir merkezinin hareketlenmesiyle eski gösterişli günlerinden uzak kalmaktadır. Ancak sıcak yaz günlerine İstasyondaki çınar ağaçlarının altında bulunan çay bahçelerinde çay içip serinliği yaşamak eskiler için hala geçerlidir.

Mustafa Uçar

Araştırmacı Yazar
Kaynakça:Doç. Dr. Mehmet Akif CEYLAN,MANİSA-UŞAK DEMİRYOLU ULAŞIMININ YERLEŞME

ÜZERİNE ETKİLERİ, Dergi Park

Foto: Samuel Paylıss Özel Albüm